Kelime anlamı latincede circa, yaklaşık; dies, gün anlamına gelmektedir. Kaynaklarda geçen tam tanımı ise; dünyanın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren dönüşünün canlılar üzerinde oluşturduğu fizyolojik, biyolojik ve aynı zamanda davranışsal ritimlerin bir gün içerisinde tekrar edilmesidir.
İnsandaki en belirgin sirkadiyen ritim uyku/uyanıklık döngüsündeki değişikliklerdir. 8 saat uyku, 16 saat uyanıklık süresi bulunmaktadır. İnsan, gündüz yaşama özelliği sergileyen “diurnal”bir canlıdır. Beslenme, egzersiz, çalışma gibi çoğu aktiviteyi gün içinde yapmakta ve geceleri de dinlenmektedir.
Vardiyalı çalışma saatleri, gece çalışma, gece yeme sendromu ve uyku bozuklukları ritmi bozabilmektedir. İç saat ve metabolik ritim arasındaki bozulmuş senkronizasyon enerji dengesini etkilemekte ve obezite, diyabet ve kalp hastalıkları gibi metabolik hastalık risklerini artırmaktadır.
Vücudumuzun uyku düzeninin ayarlanmasını sağlayan ana zamanlayıcı “suprakiazmatin nukleus(SCN)” tur.
Sirkadiyen Ritmi Etkileyen Faktörler
IŞIK; SCN’ ye etki eder, hareket ve besin tüketim davranışları ile sirkadiyen ritimde bozulmalara neden olur.
Melatonin; Gece karanlıkla salgılanan uyku desteklemeye yardımcı bir hormondur. 21:00-22:00’ de salınmaya başlar ve gece artar. En yüksek saatler “02:00-03:00” arasındaki zaman dilimidir. Sabah 07:00-09:00 ‘ da salınımı son bulmaktadır.
Sıcaklık; çoğu organizma için sıcaklık uyaran iken memeliler için dış sıcaklık değişimleri zayıf bir uyarandır.
Jet-lag: Zaman farkı bulunan bölgeler arası seyahat olarak tanımlanan jet-lag, biyolojik saati, uyku/uyanıklık döngüsünü olumsuz etkileyebilmektedir.
Bu durum; uykusuzluk, iştah kaybı, bağırsak sağlığında bozulma, bedensel ağrılar, gibi problemlere yol açabilmektedir.
Vardiya Değişimi; Gece nöbetleri, rotasyonlu iş değişimleri, sabit gece işleri gibi normal çalışma saatleri dışında çalışmadır. Vücudun dinlenmesi gereken zamanda aktif olarak çalışması sirkadiyen ritmin bozulmasına neden olmaktadır. Total uyku miktarının azalmasına ve metabolik sendrom, diyabet, kalp hastalıkları, hipertansiyon, kanser gibi ciddi hastalıklara yakalanma riskini arttırmaktadır.
Beslenme de , metabolik süreçler ve sirkadiyen ritim arasındaki önemli ilişkinin altında yatan vücuttaki dokular için potansiyel bir zamanlayıcıdır.
Bir sonraki yazımızda beslenmenin sirkadiyen ritim üzerine etkilerini paylaşacağız…